20 Eylül İklim Grevi Özel

Programa Yannick Noah’nın Aux arbres citoyens adlı parçasıyla başladık. Fransız Milli Marşı La Marseillaise’deki "Aux armes citoyens" yani “Silahlara yurttaşlar” sözü “Ağaçlara yurttaşlar” olarak değiştirilmiş şarkıda ve çevre için acil bir şekilde eyleme geçilmesi gerektiği, kaybedecek zamanımızın kalmadığı belirtilmiş. Fransız müziğinde çevre duyarlılığının şarkılara yansıması altmışların sonuna denk geliyor. 68 hareketinin de etkisiyle, sanatçılar artık çevre konusunda daha hassas bir duruma gelmişti, ilk olarak şehirlerdeki yeşil alanların git gide yok olmasını, betonlaşmanın artmasını anlatan şarkılar yapmaya başlamışlardı. Örmeğin Maxime Le Forestier; Comme un arbre – Bir ağaç gibi adlı bu şarkıda “Şehirdeki bir ağaç gibi beton ve asfalt arasında sıkışıp kaldım, bir ağaç gibi köklerim ızgaraların altına hapsedilmiş” diyordu ya da Jacques Dutronc 1972 tarihli Le petit jardin adlı parçasında, şehrin ortasında yer alan ve bir yeraltı otoparkı inşaatı için yok edilen küçük bir parktan bahsediyordu. Bu dönemde yayınlanan çevre temalı şarkılardan biri de 1970’te Johnny Hallyday "Hamlet" albümünde yer alan Poème sur la septième idi. Bu aslında Johnny’nin Beethoven’ın yedinci senfonisi üzerine okuduğu bir şiirdi. Sözleri gazeteci Philippe Labro’ya ait olan parça kıyamet sonrası bir dönemi konu alıyordu:

Kim koştu bu kumsalda
Şüphesiz ki çok güzeldi
Kumları beyaz mıydı acaba
Açıyor muydu sarıçiçekler 
Her kum tepesinin üzerinde.
Dokunmak isterdim o kumlara
Bir kez olsun parmaklarımla.
Kim yüzdü bu nehirde
Serin miydi sizce
Ve iniyor muydu dağların üzerinden
Çakıl taşları mı vardı bir de,
Her şelalenin arkasında.

Dalmak isterdim sularına
Bir kez olsun o nehrin.
Hikâye anlatmayın bana
Fotoğraflarını gösterin
Bunlar gerçekten vardı diye.
Diyorsunuz ki kumsallar vardı
Otlar, çiçekler
Su ve taşlar
Ağaçlar ve kuşlar,
Hadi, dalga geçmeyin benimle
Doğru mu bu
Bunlar gerçekten var mıydı?
Gerçekten var mıydı?

Yetmişli yılların sonundan itibaren ardı ardına çevre felaketleri yaşanmaya başlamıştı. Bu nedenle de toplumun ekoloji konusundaki duyarlılığı da artmıştı. Mesela 1978’de Amoco Cadiz petrol tankerinin Brötanya açıklarında batması sonucu çok büyük bir sızıntı yaşanmıştı. Bu olayla ilgili de Alain Barrière aynı yıl Amoco adlı şarkıyı yazmıştı. Deniz kirliliğini konu alan bir başka şarkı da bundan bir yıl sonra, 1979’da genellikle feminizm temalı eserleriyle tanınan Anne Sylvestre’den geldi. Şöyle diyordu Sylvestre Un bateau mais demain adlı bu şarkısında: 

Bir gemi battı Gaelle, 
Kusuyor katil siyahlığını
Öldürüyor denizi
Ve onun koynunda yaşayanları,
Yasa boğuyor kumsalları
Kırıyor denizcilerin umutlarını 
Zehirliyor deniz kabuklarını
Ve öldürecek yarın tüm kuşları

Şarkının devamında ataerkil toplum düzenini de eleştiriyordu Sylvestre şu sözlerle:
 
Otur oturduğun yerde diyecekler bana
İlgilen çocuklarınla
Nasıl yapılmasını isterdiniz
Bu deniz ve dalga şarkılarının
Nasıl avutulmasını isterdiniz
Bu umutsuz çocukların
Düşündüğümde bıraktıklarımızı onlara
Cesaretim kalmıyor yüzlerine bakmaya

Sylvestre’in en büyük hayranlarından biri olan 1974 doğumlu Agnès Bihl, aynı zamanda -Charles Aznavour, Mathieu Chedid, Arthur H ve Vincent Delerm gibi meslektaşlarıyla birlikte- 2017’nin Ocak ayında birçok sanatçı, oyuncu ve medyatik ismin bir araya gelerek imzaladığı çevre bildirisinde imzası olan şarkıcılardan biri. 2009 tarihli De bouche à oreilles isimli şarkısında da benzer bir çağrı yapıyordu aslında Bihl. De bouche à oreilles Türkçe karşılığı “kulaktan kulağa” olan bir deyim. Agnès Bihl de şarkısında çevremizin günden güne yok olmakta olduğunu fakat hala zamanımızın bulunduğunu, bunu durdurmak için bir araya gelmemiz gerektiğini belirtiyor ve bu mesajın kulaktan kulağa geçmesini diliyordu. 

Yapılan uyarıların dikkate alınmaması ve dünyanın giderek daha az yaşanabilir bir hale gelmesi nedeniyle doksanların sonlarıyla birlikte çevre temalı şarkılar genelde daha karamsar bir havaya büründü. Sanatçılar büyük çaplı bir felaketin yaklaşmakta olduğunu görüyorlardı ve şarkılarında sık sık bu konuyu işliyorlardı. Bu dönemde Tryo, Les Hurleurs, Debout sur le zinc ve Les Cowboys Fringants gibi alternatif müzik gruplarının ekoloji temalı şarkıları dikkat çekiyordu. 1995 yılında kurulan Tryo da L’hymne de nos campagnes (Kırlarımızın ağıtı) adlı şarkısının başında; şehrin içindeki, yeşillikten yoksun semtleri ve burada yaşayanların, işsizliğin yanı sıra hava kirliliğiyle de boğuştuğunu dile getiriyordu. Devamı ise şu şekildeydi şarkının:  

Otur bir nehrin kenarına
Dinle suyun akışını toprağa
Sonra de ki deniz var yolun sonunda 
Ve gelip geçici hiç bir şey yok bunda
O zaman anlayacaksın ki sen bir hiçsin
Tıpkı senden önceki ve senden sonraki gibi
Ve ellerin arasından akan bu sıvıdır seni
Yaşatacak olan yarına kadar

Otur bir çınarın altına
Ve kıyasla insan ırkını onunla
Sana getirdiği oksijen ve gölge
Değer mi onu kanatan balta darbelerine.
Kaldır kafanı bak yapraklarına
Belki bir sincap görürsün orada
Bakar sana tüm gururuyla
Eşiğinde oturduğun evi orada.

Bu ağıtıdır kırlarımızın 
Nehirlerimizin, dağlarımızın
İnsan hayatının, hayvanlar dünyasının
Haykır bunu çıktığınca avazın

Alain Bashung'un 1998 tarihli Le dimanche à Tchérnobyl adlı şarkısı, Çernobil nükleer felaketinden esinlenerek yazılmış bir parçaydı. Çernobil felaketi bu yıl aynı adlı diziyle tekrar gündeme gelmişti. Fransız müziğinde de bu olayla ilgili birçok şarkı mevcut, hatta 2006’da Çernobil’in yirminci yılı anısına Renaud, Agnès Bihl, Jeanne Cherhal ve Louis Chedid gibi sanatçıların bu konuyla ilgili şarkılarını seslendirdikleri kolektif bir albüm de yayınlanmıştı.

20 Eylül'deki İklim Grevi aslında çocukların öncülüğüyle gerçekleşiyor. Özellikle on altı yaşındaki Greta Thunberg’in çabaları yetişkinlerde de çevre bilincinin gelişmesine yardımcı oluyor. Fransız müzisyenler de geçmiş yıllarda çocuklarda bu bilinci oluşturmak için değişik projelere imza atmışlardı. 1997 yılında çocuklara yönelik "Nomade" adlı albümü yayınlayan Michèle Bernard, albümün açılış şarkısı, L’autruche'de (Devekuşu), mazota bulanmış kuşlar, kozmetik ürünleri, ayağı sıkan ayakkabılar ve tarihi geçmiş ilaçlardan oluşan kullanmadığı eşyalarını saklamak için toprağı kazan bir devekuşunun hikayesini anlatıyordu Bernard. Şarkının sonunda da devekuşuna, tüm "medeni" canlıların yaptığı gibi eskiyen eşyalarını Afrika’ya göndermesini tavsiye ediyordu. 

Fransız Müziğinin tecrübeli isimlerinden Georges Chelon, 23 Ağustos’ta "Essayez Dieu" adlı yeni albümünü yayınladı. Yetmişli yıllardan bu yana çevre temalı şarkılar da yazıyor sanatçı: 1973’te Raconte nous le temps ve Ouvres les portes de la vie, 1977’de de L’arbre adlı şarkıları seslendirmişti bu konuyla ilgili. 2002’de de deniz kirliliğini konu alan La vague noire’ı yayınlamıştı. Geçen ay çıkan yeni albümdeki şarkılardan birinde de toplumun çevre konusundaki duyarsızlığının yanı sıra tüketim konusundaki hırsını eleştiriyor sanatçı. Et vous, ça vous fais rire şarkının adı, yani Bu sizi güldürüyor. "Hep daha ileriye gitmeye çalışıyoruz ama sonuçta hep en güçlünün galip geldiğini, servet kazanmaya yönelik iştahımızın bir türlü bitmediğini çocuklara nasıl anlatırız. Ölüm fermanımızı imzalamak için nükleer savaşlardan, dünyanın sonundan bahsediliyor, çiçeklerimizin üzerine eğilelim ve zavallı arıların yitip gidişine ağlayalım" diyor ve tüm bu anlattıklarının aslında çoğu kişinin umurunda olmamasını eleştiriyor. 

Günümüzdeki en önemli sorunlardan biri olan küresel ısınma kavramı hayatımıza seksenli yıllarla girmişti, bunun kendine şarkılarda yer bulması da uzun sürmedi. Fransız müziğinde Küresel Isınmayı bir şarkıya ilk kez konu eden isim Gerald De Palmas olmuştu. Sanatçı 1994 tarihli La Malédiction ismini taşıyan parçayla değinmişti bu probleme. Küresel Isınma konusu, iki binli yıllarda da Christophe Mali, Yves Simon, Gildas Thomas ve Nicolas Galliez gibi birçok şarkıcı tarafından ele alındı. Ekoloji temalı şarkılarıyla tanınan Quebec’li topluluk Les Cowboys Fringants da 8 secondes adlı parçasında küresel ısınmanın yanı sıra pek çok çevre probleminden bahsediyor. Dünya genelinde her sekiz saniyede bir, bir çocuğun öldüğünü, buna karşın büyük şirketlerin suyu bile bir ticari araç haline getirdiklerini, nehirler taşarken bazılarının çevreyi hiçe sayarak ceplerini doldurduğunu ve Dünyayla adeta Monopoly oynarmış gibi oynandığını dile getiriyor topluluk. Şarkının finalinde de dünyanın sonuna sekiz saniye kaldığında, para hırsı yüzünden çevreyi bu hale getirenlerin aklımıza geleceğini ifade ediyorlar.

Doksanlı yıllardan bu yana farklı sosyal sorumluluk projelerinde yer alan Zazie, 1995’te hava kirliliğini konu alan Signaux de fumée adlı bir single yayınlamış, 1998’de ise insanın doğaya verdiği zararı eleştirdiği Stop adlı şarkıyı seslendirmişti. Zazie, 2007 tarihli "Totem" albümünde yer alan Je suis un homme (Ben bir insanım) adlı şarkısında da ağırlıklı olarak tüketim toplumunu ve insanoğlunun bitmek tükenmek bilmeyen hırsını eleştiriyor. Altından ya da betondan kafeslerin içinde geçirdiğimiz yaşamlarımız boyunca aslında kendi etrafımızda dönmekten başka bir şey yapmadığımızı belirtiyor ve bencilliğimiz yüzünden dünyayı donan ya da yanıp kavrulan bir yer haline getirdiğimizi söylüyor. Şarkının nakarat kısmında ise şöyle diyor sanatçı: 

Anlıyor musun, ben bir insan değilim
Yanılsamaların kralıyım sadece
Affedersiniz ama aslında 
Aptalların kralıyım belki de